‘Kom maar jongen’, zegt mamma: ‘welk ijsje wil je?’ ‘Je mag óf een raketje, óf een Calippo-cola’. Lastige keuze. De één is lekker klein, goedkoop en lest de dorst. Maar de ander smaakt naar cola, en je hebt nog sap op het einde. Hoe lastig de keuze ook is, er zijn niet meer opties.
Gisteren waren er verkiezingen, en ik had mijzelf nog zo voorgenomen om er niet over te schrijven. En toch doe ik het. Het bloed kruipt, waar het niet gaan kan. Of beter gezegd; het ijsje zag er te lekker uit om er niet aan te beginnen. Het werd links of rechts. Extreem of gematigd. Een raketje of een Calippo-cola. Lastige keuze. Zo’n 10,7 miljoen mensen hebben het toch aangedurfd om hem te maken.
Links kreeg klappen. Rechts heeft gewonnen. Extreem rechts wint. Extreem links verliest. Het zijn zomaar wat koppen en spreuken die je her-en-der leest. Het raketje heeft zwaar afgedaan, de Calippo-cola is de winnaar. Toch is het vrij tekenend voor de beeldvorming. Bij de NOS kwamen ze met de mededeling dat D66 een linkse partij is. Een raketje. Maar wat is dat dan, links? Wat maakt het raketje een raketje? Zijn al die andere raketjes, de PvdA, de SP en GroenLinks, hoewel ze een vleugje van een andere smaak hebben, dan gemaakt van dezelfde ingrediënten? Zijn ze allemaal geel, oranje, rood? En is de VVD dan rechts? En zijn die dan rechts omdat rechts betekent dat het grootkapitaal zou moeten winnen, waarvan Rutte zelf zegt dat hij voor kleine-en-middelgrote ondernemingen is? Of omdat rechts een streng immigratiebeleid betekent? Zijn de andere partijen op rechts dan ook allemaal Calippo-cola’s, met misschien een ander vleugje, maar toch qua ingrediënten gelijk? Hou je bij al die partijen sap over aan het einde?
Links-en-rechts is ooit in het leven geroepen om te versimpelen en te conceptualiseren waar partijen voor stonden. Ik heb het zelf nog gebruikt in mijn Donderslag van vorige week. Om het beter te begrijpen, neem ik u even mee terug in de tijd. Eind-19e eeuw was links een communistisch/socialistisch en rechts was liberaal. Liberaal was ook heel anders; de eerste liberalen kwamen namelijk op voor rechten voor burgers, voor iedereen gelijkheid en voor zowel werknemers als werkgevers. Zij wilden juist een sterke overheid. Gelijk stemrecht kwam voor een deel van de liberalen, alsmede (aanpassingen in) de grondwet. Maar hoe verder we terug naar het heden gaan in de tijd, is het spectrum veranderd. Links werd minder communistisch/socialistisch door de gruwelen van de landen die daadwerkelijk het communisme doorvoerden. Willem Drees was een PvdA’er na de oorlog, maar nam eigenlijk de taak van de liberalen over door meer gelijkheid voor de wet te organiseren. En rechts werd steeds pro-werkgevers en gericht op de economie en handel, in plaats van gelijke rechten en plichten.
Rechts was de stem voor de werkgever, en later het grootkapitaal. Links was voor de werknemer/arbeider, en voor de kleine man. De belichaming hiervan op het politieke spectrum was dan de VVD versus de PvdA. Het CDA stond dan ergens in het midden.
Maar wat is rechts dan nu. En wat is links. Een raketje smaakt ineens niet meer als een raketje. Of een Calippo-cola zonder sap op het einde. De VVD, het toonbeeld van rechts, wil het minimumloon verbeteren. Het komt hierbij voor de werknemer op. Voor de arbeider. Daarnaast wil het de zorg ontlasten, de marktwerking terugdringen (die ze overigens zelf gefaciliteerd heeft). De VVD maakt dus een ruk naar links, hoewel Rutte wel aanhaalde dat er een streng immigratiebeleid gevoerd moet worden. De PVV, het toonbeeld van extreem rechts, heeft vooral een streng immigratiebeleid voor ogen. Maar de PVV komt ook op voor de werknemers. En voor de arbeiders. En toch zijn die blijkbaar extreem rechts. In bijna alles is de PVV anders dan de VVD, en toch staan ze samen op rechts. Toch staan ze beide op het menu als een raketje. Dan is er nog het FvD. Extreem-rechts volgens de meesten, vanwege het immigratiebeleid en het richten op wat ‘de burger dan wil’. Wat ze dan precies voor beleidsplannen hebben (behalve tegen de gevestigde orde zijn), weet niemand echt. Dan is er nog het CDA; gematigd rechts. Zijn die hoofdzakelijk voor de werkgevers? Geen idee. Zijn die voor strenge immigratie? Niet echt. Zijn die voor de werknemers en arbeiders? Ook niet echt. Het onderwijs? Geen idee. Wat maakt hen dan rechts? Je zou ze net zo goed links kunnen noemen.
Dan aan de linkerzijde. Wat is links dan nu? De PvdA zegt nog altijd links te zijn. Ze komen nog steeds op voor de arbeiders en de werknemers. Maar ze komen ook op voor Europese samenwerking, voor samenwerking van bedrijven, voor regionale belangen. De SP dan? Die komen nog steeds op voor de arbeiders en werknemers. Ok, links. Een Calippo-cola. Groen Links? Die zijn vooral gefocust op het klimaat en hebben veel minder met het beschermen van rechten en plichten voor werknemers. Je zou Groen Links dus amper links kunnen noemen (what’s in a name?). D66 dan? Die richten zich hoofdzakelijk op Europese samenwerking en het onderwijs, en amper op lastenverlichting voor de onderste regionen van de samenleving. Volgens de conventionele regels is dat dus niet links. Is dat dan een Calippo-cola? Of een raketje? Of een raketje met sap op het einde?
Wat is dan links? Wat is dan rechts? Of wat is dan progressief en wat is conservatief? Is progressief meer Europese samenwerking; is dat dan ‘vooruitgang’? Of is progressief meer bescherming voor werknemers? Maar die bescherming was er vroeger juist meer, dus is dat dan juist niet conservatief? Niet al het nieuwe is progressief, en niet al het oude is conservatief. Net als het het in beleidsbepaling niet altijd het één of het ander hoeft te zijn. Werkgevers meer vrijheid geven kan werknemers helpen, en andersom. Zoals een wijze Jedi ooit zei: ‘Only a Sith thinks in absolutes’.
Kortom; er zijn veel verschillende smaken. En samenstellingen. Het is een keuze tussen een heleboel ijsjes met overeenkomstige ingrediënten, en met een vleugje anders. En soms zijn er een heleboel best lekker. En soms geen één. Het ligt nog wel eens wat genuanceerder dan links of rechts. Dan een Calippo-cola of een raketje. Maakt het uit of het een raketje is, of een Calippo-cola? Als hij maar lekker is.